IMOM TERMIZIY MAQBARASI
Hadis ilmining mashhur asoschilaridan biri, Imom Buxoriyning shogirdi, ko‘plab asarlarning muallifi, hadis olimi Imom Termiziy maqbarasi (X-XI asrlar) Sherobod tumanidan olti kilometr sharqda, Yaxtiyo‘l qishlog‘i yaqinidagi qabriston yonida joylashgan. Imom Termiziy “Sihohi Sitta” (olti ishonchli to‘plam) nomli mashhur hadis kitobining muallifi bo‘lib, uning to‘liq ismi Muhammad ibn Iso ibn Savra ibn Muso ibn az-Zahhok as-Sullamiy al-Bug‘iy at-Termiziydir. U hijriy 209-yilda (milodiy 824-yil) Termiz yaqinidagi Bug‘ qishlog‘ida tug‘ilgan. Ibn Amirning ma’lumotiga ko‘ra, u hijriy 279 Rajab oyining 13 sanasida, ya’ni milodiy 892-yilning 8-oktabr dushanba kuni Bug‘ qishlog‘ida (hozirgi Sherobod shahridan 6 km sharqda), Termizdan 48 km uzoqlikda vafot etgan.
Imom Termiziy maqbarasi olim vafotidan 150 yil o‘tib, hozirgi Sherobod shahri yaqinidagi qabristonda barpo etilgan. XV asr o‘rtalarida Mirzo Ulug‘bekning o‘g‘li Abdullatif Imom Termiziy maqbarasini ta’mirlagani haqida ma’lumotlar mavjud. Maqbara Sherobodning janubi-sharqida joylashgan bo‘lib, to‘rt qavatli bino hisoblanadi.
Hozirgi kunda maqbara arkli ichma-ich to‘rt xonadan iborat. Xonalarning o‘lchami 4,3-4,5 metr atrofida. Shimoli-sharqiy tomon keyinchalik soyabon qurilishi sababli yopilgan. Xonaqohga qabrdan tor va uzun yo‘lak olib boradi. Gumbazli tom va altar ikki qo‘shni xonadan shimoli-sharqqa tomon olib boradi.
Mehmonxona old tomonida uch terrasli gumbaz joylashgan bo‘lib, devorlari qalqon shaklida va gips bezaklari bilan bezatilgan. Maqbaraning markaziy zali va masjid altar bilan o‘ralgan, janubdan qabriston, g‘arb tomondan g‘isht tomi, shimoldan esa keng verandaga ega. Uchinchi zal ham sakkizburchakli veranda va uchburchak hamda sakkizburchakli naqshlar bilan bezatilgan.
Maqbaraning yuqori qismi gumbaz bilan yopilgan. Xonaqoh loy aralashmasi yordamida 24-25 dona 4,5-5 sm o‘lchamdagi to‘rtburchak g‘ishtlardan qurilgan. Binoning umumiy maydoni 19,3×6,8 m bo‘lib, uch xona o‘lchami teng 4,3×4,3 m. Bino turli davrlarda zararlangan, XV asrda u shimoli-g‘arb tomonga og’gan va majmua shimoli-g‘arbdan jiddiy zarar ko‘rgan. Maqbaraning oldida XX asr boshlarida yog‘och o‘ymakor ustunlardan tashkil topgan ayvon qurilgan.
Imom Termiziy maqbarasi haqida ilk bor D.N.Logofet tomonidan ma’lumot berilgan. 1945-yilda V.A.Voronin tomonidan me’moriy o‘lchov ishlari olib borilgan. 1968-yilda esa arxeologik tadqiqotlarni Z.A.Hakimov amalga oshirgan. 1977-yilda esa A.Akimenko, I.Gudkov va V.A.Arshavskaya tomonidan qo‘shimcha ilmiy tadqiqotlar o‘tkazilgan. Ushbu tadqiqotlar me’morchilik va arxeologiya fanlari uchun yangi va muhim ma’lumotlarni taqdim etdi. 1989-yil 13-mart kuni Toshkentda Markaziy Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy boshqarmasining qurultoyida, shuningdek, 1990-yil kuzida, Imom Termiziy tavalludining 1200 yilligini mamlakat miqyosida keng nishonlash to‘g‘risida qaror qabul qilindi. 1989-yil 28-mart kuni olim maqbarasida ta’mirlash va obodonlashtirish ishlari boshlandi. 2000-2001-yillarda Termiz shahrining 2500 yilligi munosabati bilan olim maqbarasi qayta tiklandi.
