Mazhablarni inkor qiluvchilarning: “Biz faqat Alloh nozil qilgan Qur’on va Rasuli bayon qilgan Hadisga ergashamiz. Alloh bizni to‘rt imomga ergashishga buyurmagan. Ular vafot etgan va Alloh bizdan ularga ergashganimiz haqida so‘ramaydi?”, degan qarashlariga raddiya:
Birinchidan, bunday qarashlarni eshitsangiz, bilingki, bu shaxs haqida turli fikrlar bo‘lishi mumkin. Uning fikrlaridan ehtiyot bo‘ling va ularni tanqidiy baholang.
Ikkinchidan, to‘rt imom – Abu Hanifa, Molik, Shofe’iy va Ahmad raziyallohu anhum – Allohga va Uning Rasuliga ergashishga intilganlar. Ular islom shariatining muqaddasligini saqlash uchun bor kuchlarini sarfladilar.
To‘rt mazhab – Hanafiy, Molikiy, Shofe’iy va Hanbaliy mazhablari Islom ummati tomonidan asrlar davomida qabul qilingan, shar’iy dalillar asosida qurilgan huquqiy tizimlardir. Ushbu mazhablar Allohning Kitobi va Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) sunnatiga asoslangan.
- Qur’oni Karim – Islom shariatining asosiy manbasi.
- Sunnat – Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning so‘zlari, amallari va tasdiqlari.
- Ijmo’ – Islom ulamolarining ma’lum bir masalada yakdillik bilan qabul qilgan hukmlari.
- Qiyos – Biror masalada aniq dalil mavjud bo‘lmasa, uni o‘xshash dalillar bilan taqqoslash va hukm chiqarish.
- Sahobalarning ijtihodlari – Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning sahobalari qilgan ijtihodlar.
- Urf-odat, istihson, masolih va istis’hob – Fiqhiy qoidalar asosida ishlab chiqilgan qo‘shimcha usullar.
Ular ijtihod darajasiga yetishdilar. Ummatning imom Molik va Shofe’iy, imom Abu Hanifa va Ahmad mazhablarini qabul qilgani ma’lum.
Har bir asr va zamonda ularning izdoshlari va yangilovchi mujtahidlari bor. Tarixchilar ular haqida maxsus asarlar yozishgan, bu ularning yuksak maqomiga dalolat qiladi.
Masalan:
- Imom Zahabiy “Siyaru a’lam an-nubala”da to‘rt imom haqida ma’lumot bergan.
- Imom Bayhaqiy “Manaqib ash-Shofe’iy”da imom Shofe’iyning fazilatlarini bayon qilgan.
- Doktor Ahmad Sharbosiy “To‘rt imom” kitobida imomlar haqida yozgan.
- Zamonamizda imom Muhammad Abu Zahra to‘rt imom haqida asarlar yozgan.
Ayrimlar “faqat Qur’on va Hadisga amal qilish kerak, mazhabga emas” degan qarashni takrorlaydilar. Biroq, Qur’on va Hadisdan hukm chiqarish katta bilim va tushunishni talab etadi. Shunga ko‘ra, ulamolar Islom shariatini aniq tushuntirish uchun ijtihod qilganlar va mazhablarni shakllantirganlar. Agar odam o‘z-o‘zidan fiqhiy hukm chiqara boshlasa, u xatolarga yo‘l qo‘yishi mumkin. To‘rt imomga ergashish Alloh va Uning Rasuliga ergashish hisoblanadi. Chunki ular olib kelgan fiqhiy hukmlar Qur’on va Hadisga asoslangan. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) aytganlar: “Mening ummatim hech qachon zalolatga birlashmaydi”. (Ibn Moja, Tabaroniy)
Allohga qasamki, to‘rt imom Rabbilaridan kelgan nur ustidadirlar va ularda ko‘p yaxshilik bor. To‘rt mazhabga ergashish – Qur’on va Hadisga ergashishning o‘zidir. Mazhabni inkor qilish – na ma’rifatlilik va na taqvo belgisidir.
Allohdan hidoyat, muvaffaqiyat va to‘g‘ri yo‘lni so‘raymiz. Alloh barchamizni to‘g‘ri yo‘lda mustahkam qilsin!
Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi ilmiy xodimi F.Xudoynazarov.
