ИМОМ ТЕРМИЗИЙ МАҚБАРАСИ
Ҳадис илмининг машҳур асосчиларидан бири, Имом Бухорийнинг шогирди, кўплаб асарларнинг муаллифи, ҳадис олими Имом Термизий мақбараси (Х-ХИ асрлар) Шеробод туманидан олти километр шарқда, Яхтийўл қишлоғи яқинидаги қабристон ёнида жойлашган. Имом Термизий “Сиҳоҳи Ситта” (олти ишончли тўплам) номли машҳур ҳадис китобининг муаллифи бўлиб, унинг тўлиқ исми Муҳаммад ибн Исо ибн Савра ибн Мусо ибн аз-Заҳҳок ас-Сулламий ал-Буғий ат-Термизийдир. У ҳижрий 209-йилда (милодий 824-йил) Термиз яқинидаги Буғ қишлоғида туғилган. Ибн Амирнинг маълумотига кўра, у ҳижрий 279 Ражаб ойининг 13 санасида, яъни милодий 892-йилнинг 8-октабр душанба куни Буғ қишлоғида (ҳозирги Шеробод шаҳридан 6 км шарқда), Термиздан 48 км узоқликда вафот этган.
Имом Термизий мақбараси олим вафотидан 150 йил ўтиб, ҳозирги Шеробод шаҳри яқинидаги қабристонда барпо этилган. ХВ аср ўрталарида Мирзо Улуғбекнинг ўғли Абдуллатиф Имом Термизий мақбарасини таъмирлагани ҳақида маълумотлар мавжуд. Мақбара Шерободнинг жануби-шарқида жойлашган бўлиб, тўрт қаватли бино ҳисобланади.
Ҳозирги кунда мақбара аркли ичма-ич тўрт хонадан иборат. Хоналарнинг ўлчами 4,3-4,5 метр атрофида. Шимоли-шарқий томон кейинчалик соябон қурилиши сабабли ёпилган. Хонақоҳга қабрдан тор ва узун йўлак олиб боради. Гумбазли том ва алтар икки қўшни хонадан шимоли-шарққа томон олиб боради.
Меҳмонхона олд томонида уч террасли гумбаз жойлашган бўлиб, деворлари қалқон шаклида ва гипс безаклари билан безатилган. Мақбаранинг марказий зали ва масжид алтар билан ўралган, жанубдан қабристон, ғарб томондан ғишт томи, шимолдан эса кенг верандага эга. Учинчи зал ҳам саккизбурчакли веранда ва учбурчак ҳамда саккизбурчакли нақшлар билан безатилган.
Мақбаранинг юқори қисми гумбаз билан ёпилган. Хонақоҳ лой аралашмаси ёрдамида 24-25 дона 4,5-5 см ўлчамдаги тўртбурчак ғиштлардан қурилган. Бинонинг умумий майдони 19,3х6,8 м бўлиб, уч хона ўлчами тенг 4,3х4,3 м. Бино турли даврларда зарарланган, ХВ асрда у шимоли-ғарб томонга ог’ган ва мажмуа шимоли-ғарбдан жиддий зарар кўрган. Мақбаранинг олдида ХХ аср бошларида ёғоч ўймакор устунлардан ташкил топган айвон қурилган.
Имом Термизий мақбараси ҳақида илк бор Д.Н.Логофет томонидан маълумот берилган. 1945-йилда В.А.Воронин томонидан меъморий ўлчов ишлари олиб борилган. 1968-йилда эса археологик тадқиқотларни З.А.Ҳакимов амалга оширган. 1977-йилда эса А.Акименко, И.Гудков ва В.А.Аршавская томонидан қўшимча илмий тадқиқотлар ўтказилган. Ушбу тадқиқотлар меъморчилик ва археология фанлари учун янги ва муҳим маълумотларни тақдим этди. 1989-йил 13-март куни Тошкентда Марказий Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармасининг қурултойида, шунингдек, 1990-йил кузида, Имом Термизий таваллудининг 1200 йиллигини мамлакат миқёсида кенг нишонлаш тўғрисида қарор қабул қилинди. 1989-йил 28-март куни олим мақбарасида таъмирлаш ва ободонлаштириш ишлари бошланди. 2000-2001-йилларда Термиз шаҳрининг 2500 йиллиги муносабати билан олим мақбараси қайта тикланди.
