Ислом дини фақат диний ибодатлар билан чекланмайди, балки инсон ҳаётининг барча жабҳаларини ўз ичига олган бир бутун тизимдир. Бу тизимнинг марказий қисмини ташкил этадиган унсур – Исломий одоблардир. Исломий одоблар, аслида, инсонларнинг ўзаро муносабатларини, жамиятда ўз ўрнини қандай топишини, ижтимоий ва маънавий масъулиятларини белгилаб беради. Бу одоблар Қуръон ва Ҳадисларда баён қилинган қўлланмаларга асосланади ва мусулмон кишиларнинг ҳар бир ҳаракати, сўзи ва фикрини ўз ичига қамраб олади. Ислом дини нафақат ақидага, балки одоб-аҳлоқнинг мукаммаллигига ҳам катта аҳамият беради. Пайгʻамбаримиз Муҳаммад (с.а.в.) ҳадисларида айтилишича, у зот инсонларни гўзал хулқ-атворни мукаммаллаштириш учун юборилганлар. Шунинг учун ҳам, исломий одоблар жамият ҳаётининг барқарорлиги, тинчлиги ва тараққиётида муҳим ўрин тутади.
Исломий одоблар ҳар бир мусулмоннинг ўзига хос хулқ-атворини, хатти-ҳаракатларини ва жамият билан алоқаларини белгилайди. Ислом инсоннинг ҳалол йўл билан яшашини, тоза ва пок бўлишини таъкидлайди. Ҳалол ризқ, тоза қалб ва покиза ният – бу мусулмонларнинг ҳаётининг ажралмас қисми ҳисобланади. Ислом ўзга одамларга нисбатан раҳм-шафқат кўрсатишни, бошқаларнинг камчиликларини кечиришни, ва уларни ёмонликка қарши яхши муносабатда бўлишни буюради. Исломий одоблар инсонлар ўртасида ҳурмат ва қадриятни сақлашга катта аҳамият беради. Одамлар ўртасидаги ижобий муносабатларни мустаҳкамлаш, бир-бирига ёрдам бериш, ўзаро тушуниш ва ҳурмат қилишни талаб қилади.
Шуни таъкидлаш лозимки,Исломий одоблар жамиятда фақатгина диний жиҳатдан эмас, балки ижтимоий, иқтисодий, маданий ва маънавий жиҳатдан ҳам муҳим рол ўйнайди. Улар жамиятда барқарорлик, тинчлик ва адолатни таъминлашда, инсонлар ўртасидаги муносабатларни яхшилашда асосий омил бўлиб хизмат қилади. Исломий одоблар инсонларга ҳақиқатга тўғри қарашни, ўзаро тинчликда яшашни ва ҳар бир кишининг ҳуқуқларини ҳурмат қилишни ўргатади. Ҳалоллик, ўзаро ёрдам, сабр-тоқат ва адолат жамиятда ижтимоий барқарорликни сақлашда муҳим аҳамиятга эга. Ислом, шунингдек, инсонлар ўртасидаги низоларни ҳал қилишда тинч йўлларни афзал кўради ва ҳуқуқбузарликнинг олдини олишга қаратилган қоидаларни тақдим этади. Исломий одоблар жамиятдаги адолатни сақлашда муҳим рол ўйнайди. Исломнинг адолатга бўлган муносабати, ҳар бир инсонни тенг ва ҳаққоний муомала қилишга ундайди. Ёрдамга муҳтож бўлганларга, етимларга, аёлларга ва бошқа ижтимоий гуруҳларга ёрдам кўрсатиш – Исломий одобнинг ажралмас қисмидир. Бу, ўз навбатида, жамиятда ижтимоий мувозанатни сақлашга хизмат қилади.
Исломий одобларнинг жамиятдаги ўрни фақат ижтимоий барқарорлик билан чекланмайди. Улар, шунингдек, жамиятнинг маънавий тараққиётини таъминлайди. Ислом, инсоннинг қалбини поклашни ва уни яхшилашни мақсад қилган дин сифатида, жамиятдаги ахлоқий қадриятларни мустаҳкамлашга хизмат қилади. Исломий одоблар нафақат жисмоний, балки руҳий покликка ҳам урғу беради. Ўзаро раҳм-шафқат, адолат ва покиза ниятлар жамиятнинг маънавий ҳолатини яхшилайди, бу эса жамиятда умумий барқарорликни таъминлайди.
Исломий одоблар жамиятда ўзаро ҳурматни ривожлантиради ва инсонларни бир-бирига нисбатан меҳрибон қилишга ундайди. Бу, ўз навбатида, жамиятда тинчлик ва хавфсизликни таъминлайди. Қолаверса, жамоат манфаатларини индивидуал манфаатлардан устун қўйишни тарғиб қилади. Бу, айниқса, иқтисодий ва сиёсий қарорлар қабул қилишда аҳамиятлидир, чунки у жамиятнинг яхлитлигини ва фаровонлигини таъминлайди ҳамда жамиятнинг бугунги ҳолатини шакллантиради, балки келажак авлодларни тарбиялашда ҳам муҳим аҳамиятга эга. Ёшларни адолат, ҳалоллик ва ҳурмат каби қадриятлар асосида тарбиялаш, жамиятнинг давомли равнақини таъминлашга ёрдам беради.
Исломий одоблар жамиятда инсонларнинг ўзаро муносабатларини тартибга солиш, ижтимоий адолатни таъминлаш, маънавий тараққиётни ривожлантириш ва барқарорликни яратиш учун зарурий асос бўлиб хизмат қилади. Улар нафақат диний қоидалар, балки инсониятнинг умумий ахлоқий қадриятларига асосланган тамойиллардир. Шунинг учун Исломий одоблар жамиятнинг тинч, адолатли ва маънавий жиҳатдан соғлом бўлишида муҳим ўрин тутади. Ислом одоблар нафақат мусулмонларнинг, балки бутун жамиятнинг барқарор ва фаровон ҳаётини таъминлашда катта аҳамиятга эга.
ҳттпс://сурхонтонги.уз/2025/05/05/исломий-одобларнинг-жамиятдаги-тутган-орни/
Мухлиса Эргашова – Имом Термизий халқаро илмий-тадқиқот маркази илмий ходими
